“ЕҢЕРБЕҘ ҺӘМ ШИҒЫРҒА ЛА, БАШҠА ЭШТӘРГӘ ЛӘ ВАҠЫТ ТАБЫЛЫР!”

...Махсус хәрби операция зонаһы. Ҡыйыу Рәсәй геройы Миңлеғәле Шайморатов исемендәге ба-тальоныбыҙ. Алыш, беҙҙекеләр алға табан бара. Кемдер алғы һыҙыҡта. Кемдер йыуынырға, нығынырға, ял итергә сыҡҡан.

Ошо арала егеттәр менән танышабыҙ, аралашабыҙ.“Ана, яҡташтарығыҙ!” – ти коман-дировка мәлендә беҙҙе таныштырып та, һаҡлап та йөрөгән тәжрибәле яугир “Шаман”, Стәрлетамаҡтан килгәнде күҙ уңында тотоп. Йөҙгә илле йәштәр самаһындағы “Полик” (һүрәттә уңда) һәм унан ике тапҡыр йәшерәк “Поэт” менән танышабыҙ. Шағир... Таныш һүҙ. Ҡыҙыҡ булып китте. “Ни өсөн шағир һуң?” – тип ҡыҙыҡһынам.

– Гражданкала шиғырҙар яҙа инем. Мәктәптә уҡыған саҡтан уҡ. Үҙем сығышым менән Стәрлебаштан. Әле Стәрлетамаҡ ҡалаһында йәшәйем, – ти “Поэт”. Һуғыш, әле генә яу эсенән сыҡҡан был йәш егеттең асыҡ, хатта балҡып торған йөҙөн күреп аптырап (хатта сәйерһенеп тиһәм дә хата булмаҫ) бағам. Асыҡ йылмайып һөй-ләшеү әңгәмәгә ышаныс өҫтәй бара. Егеттәребеҙҙең ауыр һуғыш мәлендә лә көр күңелле булыуы һоҡландыра. Хәйер, яуға төшөнкөлөк менән инергә ярамай...

Ошо урында батальонда был йәһәттән дөрөҫ эш алып барылғанына инандыра. Командирҙар һәр саҡ егеттәрҙең хәрби әҙерлеген генә түгел, ә күңел торошон да нығытып тора. Хәрби көс ҡорал һәм хәрби күнекмәне генә аңлатмай шул. Ҡыйыулыҡ кәрәк!

Алға китеп әйткәндә, ғөмүмән, артабан, ошо һәм башҡа подраз-делениеларҙа булғанда ла Башҡортостан егеттәре хаҡында тик яҡшы яҡтан ғына ишетергә тура килде. Был һүҙҙәр хәрби әҙерлек буйынса ла, психологик йәһәттән ныҡлы булыуҙары хаҡында ла фекер ине. Һәм, әлбиттә, яҡташтар булғандары өсөн генә матур һүҙҙәр яңғыраманы – егеттәрҙең ауыр хәрби заданиеларҙы уңышлы үтеп сыҡҡандан һуң күкрәктәрен биҙәгән орден-миҙалдар үҙҙәре үк ошо хаҡта һөйләй!

...“Бында шиғырҙар яҙаһыңмы һуң?” – тип төпсөнәм “Поэт”тан. – Әлегә күңелдә шиғыр тыумай шул, тыуһа ла ваҡыт юҡ, – ти яҡташ яугир. – Дөрөҫөн әйткәндә, ул хаҡта уйлаған да юҡ. Бына һуғыш бөтөр, еңербеҙ һәм шул саҡ шиғырға ла, башҡа эштәргә лә ваҡыт табылыр! Әңгәмә бара... Егеттәр менән ара-лашҡан арала күктә дрондар күренә. Беҙ (журналистар) һағайып ҡарайбыҙ. Тән зымбырҙап китә. – Дошмандыҡы... Әммә, борсолмағыҙ, әлегә күҙәтәләр...

Шул саҡ атыш тауыштары яңғырай. “Ҡош”то бәреп төшөрөргә, бик булмаһа, ҡурҡытырға кәрәк! Егеттәр “ҡош”ҡа ут яуҙыра. – Осоп торалар, осоп торалар, – тип һүҙгә ҡушыла “Полик” та. – Һәр саҡ уяу булырға кәрәк. Ҡайҙа техника, кеше күберәк – ҡарап ҡына торалар. Шул уҡ ваҡытта беҙҙең егеттәр ҙә уяу, уяуыраҡ, дошман позицияһын ҡапшап-ҡапшап торабыҙ.

Баҡтиһәң, шартлатҡыстар менән дә осалар икән дрондар бында. “Нисек? Ҡала алыҫ түгел, урамда балалар йөрөй?..”

– Улар өсөн бер ниндәй ҙә изге төшөнсә юҡ шул. Яу яланында уңышҡа тарый алмағас, позицияға, граждандар араһына инеп үс алмаҡсылар. Кескәй генә балаларҙы салып, подвалға ташлап киткән йәлләдтәрҙән тағы нимә көтөргә була?.. – ти “Полик”.

– Үҙемдең кескәй ҡыҙым бар, ошо ҡылыҡтарҙы күҙ алдына килтерҙем дә МХО-ға юлландым. Яҡташтар икеһе лә махсус хәрби операция зонаһында Шайморатов исемендәге батальон булдырылғандан бирле тиерлек алыша.

“Поэт” батальон төҙөлгәндә килһә, “Полик” өлөшләтә мобилизация башланғас, хәрби белгеслек тура килә тип, үҙе хәрби комиссариатҡа юллана. Тик, йәшең тура килмәй тип ҡайтарып ебәрәләр.

Шулай ҙа бер көн (былай әйтеү дөрөҫ булырмы) бәхет йылмая уға: Шайморатов исемендәге батальонға ҡушылырға тәҡдим итәләр. “Полик” быға тиклем егерме йылдан ашыу Башҡорт сода компанияһында эшләгән. Яратҡан эше, яратҡан ғаиләһе бар, бер тапҡыр яу яланында хәрби бурысын үтәгән – тағы нимә кәрәк? Ошондай һорауҙы биргәс уға, яугир ҡапыл ғына яуап сығарып һалмай.

– Беләһегеҙме, бер көн миңә ҡыҙым нимә тине? “Атай, мин һеҙҙе атай һәм әсәй тип әйтһәм яраймы ул киләсәктә? “Миңә беренсе бағыусы (первый родитель) тип әйтеүе оҡшамай”, – тине. Ҡайҙан нисек ишетеп ҡалғандыр, әммә бында һүҙ көнбайыштың “ғаилә ҡиммәттәре” тураһында бара бит...

Шул саҡ был әшәкелекте туҡтатырға кәрәк тигән нәфрәтле уй тыуҙы һәм фронтҡа юлланам тигән ныҡлы ҡарарға килдем. Һөйләшкән арала эргәлә торған “Буханка”ға ҡарап алам, тишкеләнеп бөткән, быялала атыу эҙҙәре, ишектә шартлау эҙемтәһе... Ҡыҙыҡһыныуымды һиҙеп, “Поэт” һүҙгә ҡушыла: “Полик”тыҡы, бишенсе машинаһын алыштыра инде...

Ярай әле, яҡташтар – Стәрлетамаҡ ҡалаһынан, Стәрлетамаҡ районынан, минең Стәрлебаш-яҡташтарым башҡа төр гуманитар ярҙам менән яңы машина ебәреп тора, дошман яндырып өлгөртә алмай хатта, – тип шаяртып та ала ул.

Баҡтиһәң, “Полик” алғы һыҙыҡҡа яугирҙарҙы алып инә икән, ҡорал, аҙыҡ-түлек алып барһа, кирегә яралыларҙы алып сыға. Шул ике араны көн дә, ҡайһы берҙә хатта көнөнә бер нисә тапҡыр үтергә тура килә.

Ошо “сәфәр” барышында дошман “һыйларға ла онотмай”. Үҙе артыҡ һөйләп бармаһа ла, аңлашылып тора: “һыйға” гел машинаһы ғына тура килмәй, ни ҡылаһың, фронт бит, хәрби задание үтәлергә тейеш! Әңгәмә бара... Алыҫтараҡ шартлау тауыштары тынмай. “Беҙҙекеләр, алға бара!” – “Поэт” мәғәнәле итеп йылмая.

Эйе, һәр кемдең үҙ бурысы, позицияһы, ә Еңеү берәү! – Ике улым бер ҡыҙым бар минең, – тип дауам итә һүҙен “Полик”. – Өлкәне һәм кесеһе өйҙә. Уртансыһы – бында, икенсе подразделениела. – ? – Эйе, уртансы улым махсус хәрби операция башынан алып уҡ бында инде. Хәрби кеше бит, алғы һыҙыҡта. “Күрешәһегеҙме?” – һорамай булдыра алмайым...

– Ике йылға бер күрештек. Бәйләнеш бар, тик һирәк. Иҫән, алыша – шуныһын беләм һәм ошо мәғлүмәт етә, – ти атай кеше алыҫҡа бағып. Һиҙҙермәҫкә тыры-ша ир, әммә атай һағышын, борсолоуын күҙҙәр фашлай...

Килер көн, бирһен Хоҙай, был күҙҙәр бәхетле йылмайған хәрби улды күрһен! “Бергә хеҙмәт итһәгеҙ еңелерәк булмаҫ инеме?” – тигән һорау яңғырай.

– Сетерекле мәл килеп тыуһа, беребеҙ икенсебеҙҙе ҡотҡарам тип хата ҡылыуы ла бар, шуға айырым-айырым хеҙмәт иткәнең хәйерле. “Стәрлетамаҡ еҫе алып килдегеҙ”, – тип ҡыуанған яҡташтар үҙҙәре беҙҙең менән аралаша. Бер үк ваҡытта һауаға бағырға, хатта тын тороп тыңлап алырға, тирә-яҡҡа күҙ һалып алырға ла онотмай, күрәһең, хәүеф-хәтәр һынап ҡына тора, шулай уҡ буласаҡ яуға, сығасаҡ юлға ла әҙерләнә улар. Ҡоралдарын ҡараштыра, һаҡланыу сараларын барлай.

... “Поэт” тигәс тә шиғырҙар ғына тыумай был шуҡ та, етди ҙә, етеҙ ҙә егеттән. “Гражданка”ла себер тараф-тарында эшләгән ул, ауыр төҙөлөш-монтаж өлкәһендә, эш хаҡы ла мул булған. Тик ирмен тигән ир яуға юлланған! Ул төрлө хәрби заданиеларҙы үтәй: штурмға ла бара, разведкаға ла сыға, рота старшинаһы бурысын да үтәй.

– Үҙемде һынап ҡарарға булдым. Улы хаҡына, уның тыныс киләсәге хаҡына – был яңғырауыҡлы автор һүҙҙәре түгел, яугир рухлы, шағир күңелле “Поэт”тың әйткәндәре.

– Улым бар. Июндә тыуған көнө була, шуға ҡайтырға ине янына, – тип пландары менән дә уртаҡлашып алды шағир-яугир. Был һүҙҙәргә тыуған көнөнә генә түгел, Еңеү менән улың янына бөтөнләйгә ҡайт, тип эстән генә өҫтәп ҡуйылды.

...Күпме ваҡыт үткәндер, әммә егеттәр менән ваҡытлыса һаубуллашып, артабан башҡа подразделениеларға юл тоторға ваҡыт. Әммә ошо ваҡыт арауығы ла улар менән мәңгелеккә дуҫлаштырып өлгөрҙө, берсә бер мәл генә, берсә мәңгелек булып уйылды был осрашыу. Йәнә осрашыуҙар булһын ине, “Поэт”, “Полик”, бирһен Хоҙай!

(Дауамы бар...)

Р. МАНСУРОВ.

Стәрлетамаҡ– МХО зонаһы – Стәрлетамаҡ.

Эдуард ҠУСҠАРБӘКОВ һәм Дмитрий СОЛОГУБ фотолары.

https://ashkadar.com/news/y-m-i-t/2024-06-05/e-erbe-m-shi-yr-a-la-bash-a-esht-rg-l-va-yt-tabylyr-y-ki-st-rletama-batyr-ary-poet-men-n-polik-ha-ynda-3798846